Het artistieke concept
De voorstelling bestaat uit drie stukken van eigen makelij. De bezetting is een saxofoonkwartet met twee zangeressen. De composities worden geschreven door twee leden van het Pergolesi Ensemble, namelijk Tilen Lebar en Dirk Hooglandt. Deze drie stukken adresseren op verschillende wijze hetzelfde thema. Alle stukken gaan over een haast eindeloos opgerekt moment en verklanken aldus een uitgestrekte overgangsfase, de transitie.The Eternal Now gaat over het worden, maar nog niet weten waar we uitkomen, terwijl het voorbije reeds definitief is achtergelaten. Het verlengde moment roept een gevoel van tijdloosheid op, een glimp van de eeuwigheid. Dit muzikaal uit te beelden gebeurt door het hier en nu onder het vergrootglas te leggen, waarbij we het tijdstip vergroten, uitrekken en lijken te zweven over de tijdslijn. We zien de tijd in vogelvlucht alsof we een landschap van boven zien, hoog in de lucht, terwijl de muziek in trage beweging onder ons door glijdt. De veranderingen waar wij tegenaan hikken, blijken dan slechts kabbelingen in een traag stromende rivier. Het nu valt samen met het tijdloze: het eeuwige nu.
Ook de ruimte wordt in het perspectief van transitie geplaatst. De lege fabriekshallen waar wij uitvoeren, tonen een glorieus verleden, maar zijn gestold in een transitie naar een onbestemde toekomst. Geen voor de hand liggende locaties voor muziekproducties dus, maar verrassende, nieuwe plekken, waar de muziek heel anders klinkt. Alle dimensies van de bespeelde industriële ruimtes worden verkend. Visuele en klankmatige effecten benutten optimaal de specifieke eigenschappen van de gekozen speelplekken. De resonantie van de grote industriële hallen wordt geïncorporeerd in de composities. Licht, sculpturen en beweging zorgen voor sfeer.
Programma
Bij binnenkomst krijgt het publiek een klapstoel uitgereikt, waarmee men zelf een plek in de ruimte moet zoeken. Toeschouwers zitten dus kris-kras door elkaar. Daartussen staan vreemde objecten. Is het achtergelaten sloopmateriaal, gereedschappen, machines? Of is het kunst? Er is reeds een elektronische achtergrondruis aanwezig. Is dit muziek? Er hangt een vage mist.Dan begint de voorstelling met het eerste stuk Time Lines van Dirk Hooglandt. Klanken van saxofoons komen van ver weg. Uit ruis en mist doemen langzaam zangklanken op. De muzikanten komen van verschillende kanten op en bewegen naar een centraal punt. Saxofonisten spelen flageoletten die een ijl karakter hebben. Langzaam verdicht dit zich tot hectische patronen die de muzikanten op elkaar afvuren. Na een uitbarsting valt het stil en komen er weer langzaam golven op de luisteraar af die in intensiteit toenemen. Vraag en antwoord leiden tot een vervlechting en een compacte klank met ijselijke kreten, die abrupt stoppen. Waarna het spel opnieuw kan beginnen.
Time Lines behandelt de tijdsdimensie: het presenteert de tijd als non-lineair. We duiken in het moment en beleven een stilstaan van de tijd. De muziek laat ons in golven over de tijd heen rollen. Die golven zwellen aan als een canon met versnellende herhalingen en keren terug naar stilte en ruis. Hierbij zijn beperkte elektronische hulpmiddelen ingeschakeld. De spelers gebruiken actief de ruimte en door beweging worden de klanken verspreid.
Het tweede stuk De Machinale Mens gaat als intermezzo en is een kort elektronisch werk van Dirk Hooglandt, dat tamelijk brutalistisch van karakter is. Het is opgebouwd uit opgenomen geluiden van machines en gereedschappen die digitaal bewerkt zijn. Zo ontstaat een industrieel soort van musique concrete dat heel goed past in de voormalige fabriekshallen waar wij gaan uitvoeren. Dit wordt in vierkanaals weergave gerealiseerd. Het rauwe geluid maakt het oorspronkelijke gebruik van de fabriekshallen navoelbaar. Het is een enerverende klankmassa, die vervreemding teweeg brengt, maar leidt tot een besef van de nietigheid van de mens. Er is schoonheid in het machinale.
Het derde stuk is van Tilen Lebar en gaat vooral over de ruimtelijke dimensie. Het is getiteld: Anemoia / Kenopsia. Dit locatiespecifieke werk behandelt het thema van grenzen binnen tijd en ruimte en stelt de vraag wat er voorbij die grenzen ligt. Het onderzoekt wat de gevolgen kunnen zijn van overgangen, wederom transities. Lebar gebruikt de term liminaliteit, een begrip uit de antropologie, dat betrekking heeft op overgangsriten. In de compositie wordt liminaliteit in drie stadia ontleed.
Anemoia / Kenopsia gebruikt grote, lege ruimtes als concertlocatie en verkent de akoestische dimensies van deze plaatsen. Dit nieuwe werk dat specifiek voor deze verlaten gebouwen wordt gemaakt, speelt met de resonantie van de ruimtes en maakt een echo van tijd en ruimte mogelijk, die wijst naar het onbekende.
Het eerste deel, de 'Pre-liminaliteit' evolueert niet. Het is statisch in harmonie. Het vormt een minimalistische en repetitieve sonische omgeving voor het ensemble en de elektronica. In het tweede deel, de 'Liminaliteit’ verschijnt een sequentiële ontwikkeling. De identiteit verandert door een ‘destructieve’ progressie van geluiden van microprocessen (dat wil zeggen interferenties en microtonale veranderingen). De macrovorm en spectrale akkoorden maken verdere ontwikkeling mogelijk. Vervolgens wordt het klankbeeld van het tweede deel vloeibaar en gaat ongemerkt over in het derde deel. Deze transitie wordt bereikt door het gebruik van verschillende synthetische en analytische technieken (ringmodulatie, frequentiemodulatie en de akoestische respons van de ruimte). 'Post-liminaliteit’ vormt de afsluiting van het stuk. In dit deel wordt op de liminaliteit gereflecteerd en wordt een nieuwe identiteit aangenomen. Het stuk trekt een parallel met de twee voorgaande bewegingen.
Het totale programma duurt ruim een uur, zonder pauze, waarna het publiek met een drankje erbij voor de Q&A uitgenodigd is. En er is nog tijd voor napraten.
Essentieel in dit project zijn de locaties. De ruwe industriële sfeer daarvan wordt maximaal benut door beweging en visuele effecten. De akoestiek van deze enorme hallen wordt ook expliciet gebruikt in de composities. We zoeken nadrukkelijk geen perfect uitgeruste concertzalen met optimale akoestische eigenschappen. De problematische kant van zalen in staat van ontbinding wordt immers gethematiseerd in ons concept van transitie
Het Pergolesi Ensemble heeft zich al jaren toegelegd op de uitvoering van klassiek werk, maar wil nu eigentijds werk uitvoeren. Eerder is dit door hen al gedaan door uitvoering van kamer-opera’s van Kees Arntzen en Dirk Hooglandt. Het ensemble heeft zich reeds vele jaren laten zien als een ondernemend en zakelijk succesvol project, maar vooral door uitvoering van overbekende werken, zoals het Stabat Mater van Pergolesi, dat vast op het repertoire staat.
The Eternal Now is een productie van SZST, Stichting Zang, Sax en Theater met als bestuursleden: Liesbeth de Ruijter (voorzitter), Ariëtte Dekker (penningmeester), Eduard de Geer (secretaris) en YaoHua Tan (lid). Zakelijke leiding is in handen van Dirk Hooglandt.